Platonizm w metafizyce
/ ontologii

Platonizm w sensie historycznym może oznaczać po pierwsze filozofię samego Platona, po drugie doktrynę platoników, czyli myślicieli, którzy kontynuowali, rozwijali i interpretowali filozofię twórcy Akademii. Warto wspomnieć o współczesnych Platonowi i późniejszych akademikach, jak Eudoksos z Knidos, Speuzyp, Ksenokrates czy Euklides, a dalej przede wszystkim o neoplatonikach doby starożytnej (Plotyn, Porfiriusz, Jamblich, Proklos), myślicielach wczesnego chrześcijaństwa (Orygenes, Grzegorz z Nyssy, Pseudo-Dionizy Areopagita, Augustyn, Eriugena), renesansowych neoplatończykach (Ficino, Pico della Mirandola) czy platonikach z Cambridge (Cudworth, More).

W sensie systematycznym platonizm oznacza po pierwsze pewne stanowisko sformułowane już w tzw. „sporze o uniwersalia”, które mówiąc najogólniej stanowi realizm pojęciowy (ante rem) i w tym sensie jest przede wszystkim rozwijany w filozofii matematyki i logiki (Frege, Gödel, Maddy), ale też wśród filozofujących fizyków (Weizsäcker, Penrose) i w ramach różnych interpretacji podnoszących kwestię zależności czy nawet wtórności  przedmiotów fizycznych w stosunku do obiektów, struktur czy praw niefizycznych oraz kwestię matematyczności przyrody. Współczesny platonizm może się znacząco różnić od filozofii Platona, zarówno pod względem sposobów istnienia obiektów abstrakcyjnych (transcendentny, immanentny, mentalny, obiektowy, strukturalny), jak i tego, co można do nich zaliczyć (istoty, własności, relacje, obiekty matematyczne, logiczne, typy, zdania, zbiory, wartości logiczne, teorie naukowe, światy możliwe, a nawet postaci fikcyjne).

Po drugie może też oznaczać nurt filozoficzny czy tendencję lub zespół tendencji, którym można przypisywać takie cechy jak przewaga formy oraz ducha nad materią, umysłu czy duszy nad ciałem, jednego nad wielością, stałości nad zmiennością, a priori nad a posteriori, obiektywizmu nad subiektywizmem, uniwersalizmu nad relatywizmem, poznawalności nad sceptycyzmem. Po trzecie wreszcie platonizm oznacza bardziej lub mniej wyraźne nawiązania i wątki platońskie w różnych szkołach i u poszczególnych filozofów, jak szkoła marburska (Cohen, Natorp), Husserl, Whitehead, a nawet można mówić o platonizmie Arystotelesa, Tomasza z Akwinu czy Heideggera.

W sensie historycznym Platon nie musiał być zwolennikiem platonizmu – sam zresztą skrytykował platonizm „miłośników idei” Sofiście i Parmenidesie, a w sensie systematycznym nie musiał przedstawić najbardziej spójnej lub uzasadnionej wersji platonizmu. Można też odrzucać Platonizm (poglądy samego Platona) czy neoplatonizm, a być w jakimś sensie platonikiem (Arystoteles).  W historii i współcześnie spotykamy też różne polemiki z określonymi wersjami platonizmu (Natorp) czy w ogóle z platonizmem jako takim (nominaliści, Hume).

Z pewnością w metafizyce najczęściej dyskutowaną w dziejach a także aktualną propozycją platonizmu jest tzw. „teoria idei”, uzupełniana przez „teorię pryncypiów”, głównie za sprawą szkoły tybingeńskiej (Gaiser, Krämer, Szlezák). Teorie te są podstawą wyjaśniania natury i struktury rzeczywistości, a dalej obiektywności jej poznawania, a także obiektywnego obowiązywania wartości, zasad logicznych czy matematycznych, a w teologii mogą tłumaczyć naturę i myśli („Boży konceptualizm”) Absolutu.

W ontologii często dyskutowaną kwestią jest najważniejszy sens bycia, czy jest nim istnienie, istota, tożsamość, prawda. Spór zasadniczo nierozstrzygnięty w ogóle, ale też w stosunku do platonizmu, jak i samej filozofii Platona. W przypadku tej ostatniej zasadniczy sens bycia był również utożsamiany z obecnością, byciem czysto logicznym czy nieobiektowym.